Siemieński Józef Jan Julian, pseud. i krypt.: Jan Bróg, J. Bróg, S. Sigma, Jota, J. Siem., J. S., S., (j) (1882–1941), historyk prawa, archiwista. Ur. 12 II w Skrzydłowie w pow. radomszczańskim w rodzinie ziemiańskiej, był synem Leona, właściciela Skrzydłowa, i Zofii z Zielonków.
W r. 1900 S. ukończył gimnazjum klasyczne w Łodzi, a następnie studiował na Wydz. Prawnym Cesarskiego Uniw. Warsz., gdzie uzyskał w r. 1904 tytuł kandydata praw na podstawie pracy, którą napisał, wbrew regulaminowi, w języku polskim. W gimnazjum był członkiem tajnych młodzieżowych kółek patriotycznych, a w okresie studiów wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej «Zet», gdzie osiągnął stopień brata. W l. 1904–6 odbył pod kierunkiem Oskara Balzera studia historyczne na Uniw. Lwow. i otrzymał stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy Organizacja sejmiku ziemi dobrzyńskiej (Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., S. 21. 23 i odb. Kr. 1906). Równolegle ze studiami lwowskimi od października do grudnia 1905 był zastępcą aplikanta w Archiwum Krajowym Aktów Grodzkich i Ziemskich we Lwowie.
Od września 1906 do września 1915 S. był pracownikiem Biblioteki Ordynacji Zamoyskich w Warszawie i zajmował się początkowo wraz z Wacławem Sobieskim, a od r. 1908 samodzielnie, wydawaniem „Archiwum Jana Zamoyskiego”. Uczestniczył w redakcji t. 2 (W. 1908), w r. 1913 wydał t. 3 tego wydawnictwa oraz przygotował do druku część t. 4. Równocześnie w l. 1906–15 wykładał historię w Tow. Kursów Naukowych (późniejsza Wolna Wszechnica Polska); uczył również w szkole Katolickiego Związku Kobiet Polskich i w Warszawskich Kursach Pedagogicznych. Był też kierownikiem seminarium dla nauczycieli ludowych, a także członkiem sekcji nauczania dorosłych Wydz. Oświaty Dorosłych Polskiej Macierzy Szkolnej. W lutym 1907 złożył egzamin w Kuratorium Okręgu Naukowego Warszawskiego, uzyskując uprawnienia wyższego nauczyciela domowego historii. Jednocześnie przez dwa lata aplikował w kancelarii adwokackiej Cezarego Ponikowskiego.
W r. 1911 S. został członkiem rzeczywistym Tow. Naukowego Warszawskiego (TNW), w l. 1911–24 był jego sekretarzem, a od r. 1913 – kierownikiem wydawnictw Komisji Historycznej. Z jego inspiracji i przy jego współpracy organizacyjno-edytorskiej ukazały się „Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie”, „Diariusze sejmowe” i in. przedsięwzięcia wydawnicze TNW. Był też S. współpracownikiem Komisji Prawnej AU.
Politycznie związany był S. z Ligą Narodową (członek od r. 1900), ale opuścił ją w czerwcu 1911 wraz z grupą secesjonistów, protestujących przeciwko forsowanej przez Romana Dmowskiego orientacji na Rosję. Grupa ta skupiła się wokół wydawanego w Warszawie „Tygodnika Polskiego”; S. zamieścił w nim w l. 1912–16 liczne artykuły i noty podpisane pseud. J. Bróg i krypt. S. oraz J. S. Do najważniejszych należał artykuł Kwestia polska (1913 nr 26–28 i odb. W. 1913). Wyrażał w nim przekonanie, że choć kwestii polskiej jako aktualnego zagadnienia w Europie nie ma, to ewentualne zmiany w układzie czynników polityki europejskiej mogą pozwolić «narodowi polskiemu stać się czynnikiem ważkim, pomimo jego słabych sił…». W „Tygodniku Polskim” prowadził także stałą rubrykę «Z bieżącej doby». Po r. 1915 przyłączył się wraz z częścią secesjonistów do Ligi Państwowości Polskiej. W tym okresie chętnie uczestniczył w życiu towarzyskim elity kulturalnej Warszawy: «Siemieński czuł się w tym świecie doskonale i, zwłaszcza kiedy mu zdrowie dopisywało, był czarującym towarzyszem […]. Typowy karmazynowy szlachcic z pochodzenia był jednocześnie prawdziwym demokratą, obcym wszelkiemu snobizmowi i pysze rodowej» (W. Kamieniecki, s. 124).
Po zajęciu Warszawy przez Niemców w sierpniu 1915, gdy zaczęto organizować Uniwersytet Warszawski, został S. członkiem podkomisji historyczno-filologiczno-filozoficznej w komisji powołanej dla opracowania spisu wykładów i wyboru wykładowców. Od października t.r. do marca 1919 wykładał historię ustroju Polski na Wydz. Prawa Uniw. Warsz. Równocześnie był w r. 1915 prezesem Wydz. Odczytowego Tow. Miłośników Historii (TMH). Od stycznia do sierpnia 1917 był członkiem Rady Dep. Spraw Politycznych i członkiem Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej Tymczasowej Rady Stanu Król. Pol. W l. 1917–18 prowadził wykłady na kursach dla wyższych urzędników administracyjnych. Od grudnia 1917 do grudnia 1918 był referendarzem kor. Rady Regencyjnej.
Po odejściu z Uniw. Warsz. był S. od kwietnia 1919 do lipca 1920 naczelnikiem wydz. do spraw interesów majątkowych państwa i instytucji publicznych Prokuratorii Generalnej RP. W okresie wojny polsko-sowieckiej 1920 r. pełnił służbę w oddziałach obrony Warszawy. Od 1 VIII 1920 do końca r. 1938 był S. dyrektorem Archiwum Głównego (po wojnie Archiwum Główne Akt Dawnych – AGAD) w Warszawie. Był ekspertem Mieszanej Komisji Specjalnej do spraw rewindykacji i dwukrotnie przebywał w Moskwie. Wraz z pracownikami Archiwum Głównego opracował spisy zespołów akt wywiezionych w okresie zaborów do Rosji. Sprawozdanie z wyników tych prac opublikował w „Archeionie”: Rewindykacja archiwów koronnych. Przygotowanie naukowe i wyniki (T. 1: 1927 i odb. W. 1927). Kontynuacją spraw rewindykacyjnych była podjęta przez S-ego na IV Zjeździe Historyków Polskich w Poznaniu w r. 1925 akcja scalania archiwaliów rozproszonych po różnych archiwach i bibliotekach krajowych. Propozycje S-ego, poparte specjalnie opracowaną ankietą, natrafiły na znaczny opór bibliotekarzy i archiwistów i większe rezultaty przyniosły dopiero w l. 1936–8. Równolegle dążył S. do opracowania tzw. idealnych inwentarzy, zawierających informacje o aktach jednego zespołu przechowywanych w różnych archiwach.
Zasługą S-ego było przekształcenie Archiwum Głównego ze składnicy akt w nowoczesny warsztat pracy badawczej polskich historyków. S. był w okresie międzywojennym jednym z czołowych teoretyków pracy archiwalnej, współautorem ustaleń w dziedzinie terminologii archiwalnej (m.in. Roztrząsania terminologiczne, „Archeion” T. 3–5: 1928–9), autorem Przewodnika po archiwach polskich, I. Archiwa dawnej Rzeczypospolitej (W. 1933, toż w języku francuskim) oraz krytycznego przeglądu Stan i sprawa archiwów polskich („Nauka Pol.” 1929 i odb. W. 1929). W r. 1929 został S. członkiem Komisji Archiwalnej Międzynarodowego Komitetu Historyków i Komisji Ekspertów Archiwalnych przy Komisji Współpracy Intelektualnej. Na tym forum stoczył w r. 1932 ostrą polemikę z przedstawicielem austriackiej służby archiwalnej L. Bittnerem na temat zasady dzielenia archiwaliów w razie zmiany granic państwowych. Owocem tej dyskusji było duże dzieło Międzynarodowe spadkobrania archiwów, w którym S. przedstawił aspekty prawne i historyczne dotyczące podziału zespołów archiwalnych w związku ze zmianami granic państwowych. Praca ta ukończona w pocz. 1939 r. nie doczekała się druku w całości. Opublikowane zostało jedynie streszczenie referatu, wygłoszonego przez S-ego na VIII Międzynarodowym Zjeździe Historyków w Zurychu w r. 1938, a także fragment tekstu opublikowany pośmiertnie w „Sprawozdaniach TNW” (W. 1950). S. był bardziej ceniony w kręgach archiwistów zagranicznych niż krajowych. Przy dużej wiedzy, pracowitości i śmiałych pomysłach, był człowiekiem konfliktowym i trudnym we współpracy. S. wychował wielu wybitnych archiwistów, m.in. Jadwigę Karwasińską, Adama Wolffa, Adama Stebelskiego i Janusza Wolińskiego.
Przez cały czas swej działalności w Archiwum Głównym pracował S. nad dziejami Archiwum Koronnego. Maszynopis tego opracowania, liczącego kilkaset stron, spłonął w czasie powstania warszawskiego. Opublikowane zostały jedynie dwa drobne fragmenty: Archiwum Koronne przed Kromerem („Spraw. PAU” 1934 nr 2) i Ustrój państwa w podziałach Archiwum Koronnego (tamże 1936 nr 4). S. organizował wystawy archiwalne, m.in. na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w r. 1929 oraz poświęconą Janowi Sobieskiemu w związku z 250 rocznicą odsieczy wiedeńskiej (1933) w Muzeum Narodowym w Warszawie i w Bibliotece Polskiej w Paryżu.
Równolegle S. prowadził liczne wykłady i odczyty w Tow. Prawniczym, w Kole Adwokatów RP, w TMH oraz w oddziale łódzkim Polskiego Tow. Historycznego (PTH). W r. 1922/23 wykładał prawo państwowe w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie. Od r. 1924 był przewodniczącym Komisji Historycznej TNW, a od r. 1926 wiceprzewodniczącym sekcji archiwalnej TMH. W l. 1925–32 był wiceprezesem zarządu głównego PTH, w l. 1931–6 prezesem, a następnie wiceprezesem TMH. W r. 1929 został członkiem korespondentem Wydz. Historyczno-Filozoficznego PAU. W l. trzydziestych wykładał archiwoznawstwo na kursach archiwalnych organizowanych przez Arch. Akt Dawnych w Warszawie. W r. akad. 1937/38 prowadził wykłady w warszawskim Instytucie Badań Spraw Narodowościowych. W późniejszych latach życia – jak wspomina W. Kamieniecki – S. od trosk i konfliktów osobistych chronił się w podręcznej pracowni, którą urządził sobie w Archiwum, spędzając tam całe dnie.
W jesieni 1938 Wydz. Prawa UJ zaproponował S-emu katedrę historii prawa polskiego. S. rozpoczął wykłady na krakowskiej uczelni wiosną 1939.
Obok archiwistyki główną dziedziną zainteresowań naukowych S-ego były dzieje parlamentaryzmu polskiego. Opublikował na ten temat kilka cennych artykułów, m.in.: Diariusz sejmiku proszowskiego przedsejmowego roku 1584 („Przegl. Hist.” 1912), Jednomyślność (w: „Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu”, Lw. 1925), Polska kultura polityczna wieku XVI (w: „Kultura staropolska”, Kr. 1932) i Od sejmików do sejmu 1454–1505 (w: „Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby”, Kr. 1938 I). Monografia sejmików, nad którą S. pracował z górą 20 lat i którą ukończył już w czasie drugiej wojny światowej, spłonęła w maszynopisie w czasie powstania warszawskiego. Niejako na marginesie tych badań powstały dwa przyczynki do dziejów różnowierstwa w Polsce XVI w.; ,,Rebus” w konfederacji warszawskiej r. 1573 (W. 1927) i Drugi akt konfederacji warszawskiej r. 1573 (Rozpr. PAU. Wydz. Hist.-Filoz. 1930 nr 7). S. opracował też syntetyczny obraz ustroju Polski szlacheckiej. Na uwydatnienie zasługuje tu rozprawa, publikowana w „Themis Polskiej”, Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej (W. 1915, Wyd. 3 uzupełnione: Lw–W. 1922) oraz rozdział Organisation de la République Polonaise w wydawnictwie encyklopedycznym „La Pologne, son histoire, son organisation et sa vie” (Lausanne–Paris 1918, toż w języku niemieckim, Bern 1918). Swój krytyczny stosunek do tzw. historycznej «szkoły krakowskiej» przedstawił S. w pracach: Konstytucja 3-go maja 1791 jako wyraz polskiej kultury politycznej (W. 1916, Wyd. 2 W. 1918, Wyd. 3 Zamość 1921) oraz Dziedzictwo Rzeczypospolitej („Themis Pol.” 1918 i odb. W. 1918).
W okresie tworzenia się państwowości polskiej opublikował S. kilka broszur, traktujących w przystępny sposób o sprawach ustrojowo-politycznych: Poradnik dla wyborców do pierwszego sejmu (W. 1918), Sejm jednoizbowy i dwuizbowy (W. 1919) oraz O polityce, o państwie i obywatelu wiadomości co najważniejsze (Lw. 1922). W styczniu 1932 S. wygłosił referat na posiedzeniu Sekcji Prawno-Ekonomicznej Wydz. II TNW pt. O przyszłą konstytucję, opublikowany w czasopiśmie „Nowe Państwo” (R. 1: 1932 nr 4 i odb. W. 1932). Wiele wysiłku włożył S. w opracowanie zasad edytorstwa naukowego źródeł. Po wstępnych artykułach O metodzie modernizacji pisowni w wydawnictwach źródeł polskich XVI-go wieku („Spraw. […] TNW” R. 3: 1910 Wydz. Nauk Antropol., Społ., Hist. i Filoz., z. 6), Metodologia wydawnictw („Przegl. Hist.” 1921) powstało główne dzieło S-ego Symbolika wydawnicza, projekt ujednostajnienia (W. 1927). W r. 1936 S. i jego żona uczestniczyli w jubileuszowym zjeździe na pięćdziesięciolecie «Zetu» w Warszawie.
Od 1 IX 1939 S. dyżurował w archiwum, a od połowy września zamieszkał tam na stałe. Ugasił bombę zapalającą, która spadła na strych budynku archiwalnego. Od sierpnia 1940 do wiosny 1941 na polecenie Stanisława Kętrzyńskiego opiekującego się wówczas Biblioteką Krasińskich opracowywał jej zbiory rękopiśmienne. Równocześnie był pracownikiem podwydziału «W» Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej. Wiosną 1941 dla kół zbliżonych z Delegaturą Rządu opracował memoriał Polskie zbiory rękopiśmienne przed wojną, podczas wojny i po wojnie. Aresztowany został przez Gestapo w dn. 19 VI 1941 na zebraniu konspiracyjnym w Muz. Dawnej Warszawy i przewieziony wraz z innymi uczestnikami tego zebrania (m.in. Antonim Wieczorkiewiczem) do więzienia w Radomiu. W dn. 26 VIII wywieziony został do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie zmarł 14 X 1941. Odznaczony był Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.
Ogromna spuścizna rękopiśmienna S-ego, obejmująca zarówno nie wydane prace, jak i zebrane materiały źródłowe, w przeważającej większości spaliła się w czasie powstania warszawskiego 1944 r. Ocalał tylko jej drobny fragment, przechowywany w Arch. PAN w Warszawie.
Ulica na Ochocie w l. sześćdziesiątych została nazwana imieniem Siemieńskiego.
S. był ożeniony z Haliną z Zawadzkich (ślub 1908), historyczką, koleżanką ze studiów. Niemcy aresztowali ją 11 III 1943 zamiast córki (wskutek zbieżności imion). Przewożona karetką więzienną, została przypadkowo zabita 26 III 1943 w czasie akcji odbijania więźniów pod Arsenałem; jej bratankiem był Tadeusz Zawadzki, pseud. Zośka. Siemieńscy mieli dwoje dzieci: syna Zbigniewa (zob.) i córkę Halinę Laurę.
Halina Laura, pseud. Zygmunt, Zygmuś (1913–1944), absolwentka warszawskiej ASP, graficzka, była w czasie okupacji niemieckiej m.in. w l. 1941–3 magazynierką wytwórni materiałów wybuchowych Związku Odwetu Związku Walki Zbrojnej, potem Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (AK). Raniona wskutek pomyłki przez żołnierzy AK tuż po wybuchu powstania warszawskiego, zmarła 2 VIII 1944.
Bibliogr. Warszawy, 1904–1918, 1919–1928, 1929–1944 (dot. żony, Haliny); Koranyi K., Bibliografia historyczno-prawna za l. 1926–36, Lw. 1939 II 189–90, 249, 279; Sawicki J., Bibliografia prac Józefa Siemieńskiego 1905–50, w. Księga pamiątkowa 150-lecia Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, W. 1958 s. 155–78 (fot.); Encyklopedia Warszawy, W. 1994; W. Enc. Powsz. (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Biogramy uczonych pol., Cz. 1 z. 3; Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy, W. 1989 (dot. córki); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Peretiatkowicz–Sobeski, Współcz. kultura pol.; Słownik biograficzny archiwistów polskich, W.–Ł. 1988 I; Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., W. 1994 I; Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1944, W. 1988 (dot. żony, Haliny oraz córki, Haliny Laury; bibliogr., fot. Haliny Laury); Straty kultury pol. 1939–44, II 172–84; Who’s who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; Zagórowski, Spis nauczycieli, I; – Domańska R., Pawiak – więzienie Gestapo, W. 1978; Kamieniecki W., Józef Siemieński (1918–1941), w: tenże, Historycy i politycy warszawscy 1900–1950, Wr. 1992 s. 118–30; Kamieniecki W., Karwasińska J., Spuścizna rękopiśmienna po ś.p. J. Siemieńskim, „Spraw. […] TNW” R. 42: 1949 Wydz. II Nauk Hist., Spol. i Filozof., s. 32–50; Karwasińska J., Józef Siemieński – dyrektor Archiwum Głównego, „Archeion” T. 17: 1948 s. 27–53 (fot.); Karwasińska J., Kutrzeba S., Józef Siemieński (1882–1941), „Kwart. Hist.” R. 53: 1946 z. 3–4 s. 600–5; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Manteuffel, Uniw. Warsz. 1915/16–1934/35; Maternicki J., Historiografia polska XX wieku, Wr. 1982 I; Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP–ZWZ–AK 1939–1945, W. 1987 (fot.); Piskorski T., W pięćdziesiątą rocznicę powstania „Zetu”, W. 1937; Serejski M. H., Historycy o historii, W. 1966; Stebelski A., Józef Siemieński (1882–1941), „Roczn. TNW” R. 31–8: 1938–45 s. 251–3; Suleja W., Próba budowy zrębów polskiej państwowości w okresie istnienia Tymczasowej Rady Stanu, Wr. 1981 s. 5, 100, 102, 107; Szwankowska H., 50 lat pracy Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, w: Polskie Towarzystwo Historyczne 1886–1956, W. 1958 s. 37; Tyszkowski K., Polskie Towarzystwo Historyczne 1925–1936, w: Polskie Towarzystwo Historyczne 1886–1936, Lw. 1937 s. 136–7; Walka o dobra kultury 1939–1945, W. 1970 I–II; Walczak M., Ludzie nauki i nauczyciele polscy podczas II wojny światowej. Księga strat osobowych, W. 1995; Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, Wyd. 2 Kr. 1982; Kalendarzyk polityczno-historyczny m. st. Warszawy na r. 1916; Konarski K., Dalekie a bliskie, Wr. 1965; Nasza walka o szkołę pol.; Prace Departamentów i Biur Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego […] wykonane lub przygotowane przez czas jej istnienia t.j. od dnia 15 stycznia do 1 września 1917 roku, W. 1918 s. 15, 53, 70, 72; Spis wykładów i programów studiów Wyższej Szkoły Handlowej w r. akad. 1922/23; Sprawozdanie ze stanu i działalności TNW za r. 1911, W. 1911 s. 19–20; – „Archeion” T. 2: 1927 s. 193, T. 13: 1935 s. 192, T. 17: 1948 s. 10; „Roczn. PAU” 1928/29 s. XXVII–XXVIII, 1939/45 s. LXVII, 93; – AAN: Teczki personalne Min. WRiOP, sygn. 5605; Arch. PAN: sygn. III–297; B. Jag.: rkp. 9527 III, 9528 III, 9530 III, 9532 III, 9534 III, 9537 III, 9539 III, 9540 III, 9542 III, 9555 III, 9556 IV, 9557 IV, 9565 IV, 9608 IV (dot. żony, Haliny); B. Ossol.: rkp. 7048/II, 7182/II, 7349/II, 7689/II, 7988/II, 14000/II, 14874/II, 14918/II; Muz. Niepodległości w W.; Kartoteka Pawiaka.
Stanisław Konarski